غدیر روزی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) همه ی آن چه بشر در دنیا و آخرت به آن نیاز دارد را گفت. خطابه ی غدیر در یک جمله شناسنامه و مانیفست اسلام است که در آن مکتب اسلام از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. به گزارش قدس آنلاین،موضوع ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام که تضمین کننده ی سعادت آدمی است، آن سان اهمیّت دارد که نیاز به ژرف‌نگری در آن هنوز باقی است. دکتر احسان پوراسماعیل پژوهشگر مسایل دینی به سؤالات خبرنگار ما در این زمینه پاسخ می دهد.
*بسیاری بر این باورند نباید غدیر را یک واقعه ی صرفاً تاریخی دانست، تحلیل شما نسبت به این پرسش چگونه است؟
غدیردر برهه‌ای از تاریخ اتفاق افتاده است، اما نباید به آن نگاهی صرفاً تاریخی کرد چرا که آینده ی ما در گروی باور به آن شکل می‌گیرد. تا کنون صدها کتاب در زمینه ی غدیر نگاشته شده و بزرگ مردی نظیر علامه ی امینی(رحمه الله علیه) در کتاب سترگ الغدیر به اثبات آن بر اساس منابع فرهنگی و ادبی اهل تسنن پرداخته است که غدیر را از رویدادی صرفاً تاریخی دور می‌کند و نشان دهنده ی جریانی سرنوشت‌ساز در تاریخ حیات بشری است. از دیگر سو تأکید پیامبر(صلی الله علیه و آله) به گرامیداشت این روز و توصیف آن به بزرگترین عید امّت، نشان از اهمیّت این روز دارد.
نه تنها رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بلکه امامان شیعه با همه ی فشارها و ناملایمات روزگار سعی در پاسداشت این روز بزرگ را داشته‌اند. نزول آیات ۶۷ و ۳ سوره ی مائده و دو آیه ی ابتدایی سوره ی معارج حاکی از فرا تاریخی بودن این روز دارد چون ما معتقدیم قرآن کتابی به روز است و برای همه ی اعصار پیام دارد. وقتی قرآن به موضوعی می پردازد رنگ کهنگی را نه تنها در دنیا بلکه در آخرت از آن می زداید. چون قرآن کلام خداست و کلام خدا همیشه حدیث و تازه است، بنابراین غدیر در همه ی ابعاد خود، خدایی است.
*به الهی بودن غدیر اشاره کردید، این مطلب را بیشتر توضیح دهید.
همه ی گزاره‌های غدیر الهی است. از حرکت پیامبر(صلی الله علیه و آله) به سمت مکّه برای برگزاری اعمال حج تا انتخاب محل توقف کاروان در راه بازگشت و معرّفی امام علی(علیه السلام) به عنوان خلیفه ی پیامبر(صلی الله علیه و آله) همه و همه خدایی است. غدیر محصول اسلام اصیل به رهبری الهی پیامبر(صلی الله علیه و آله) است، همانطور که نبی خدا توسط حضرت حق منصوب شد جانشین او هم باید الهی باشد.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در خطبه ی غدیر تأکید می‌کند که جانشین‌اش همانند وی باید از جانب خداوند تعیین و توسط پیامبر معرفی گردد، به این ترتیب مقام امامت منصبی الهی است و هر امامی باید از جانب خداوند منصوب شود. آیات قرآن نیز عملکرد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را تأیید می‌کند در جایی که حضرت ابراهیم(علیه السلام) خواهان مقام امامت برای فرزندان خود بود اما با این سخن مواجه شد «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین»(البقره،۱۲۴) یعنی: وقتی حضرت ابراهیم را پروردگارش با کلماتى آزمود، و وى همه را به خوبی انجام داد، خداوند به او فرمود: «من تو را امام مردم قرار دادم.» حضرت ابراهیم(علیه السلام) پرسید: «از دودمانم چطور؟» خداوند فرمود: «عهد امامت به ظالمان نمىرسد.»
به یقین فقط خدا میتواند تشخیص دهد چه کسی در زندگی انواع ظلم در حوزه‌های ربوبی،فردی و اجتماعی را مرتکب نشده است تا لیاقت عهد امامت را دارا باشد و به عبارت دیگر هر کس به اندازه ی سر سوزنی ظلم را در زندگی مرتکب شده باشد شایستگی مقام امامت را ندارد، در اینصورت همه ی اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به جز امام علی(علیه السلام) از جرگه ی شایستگان رهبری خارج می‌شوند چرا که مدتی را در عصر جاهلیت به بت پرستی مشغول بودند و اعمال ناشایستی را در حوزه ی فردی و اجتماعی مرتکب شده‌اند، در حالی که امام علی(علیه السلام) بنا به نقل شیعه و اهل تسنن اولین ایمان آورنده به پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) است.
*پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بارها در موقعیت‌های مختلف امام علی(علیه السلام) را به عنوان جانشین بعد از خود معرّفی کردند،ویژگی غدیر نسبت به سایر این معرّفی‌ها در چیست؟
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در اولین روز دعوت خویشان بر اساس نزول آیه ی «وَ أَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأَقْرَبینَ» (الشعراء،۲۱۴) امام علی(علیه السلام) را معرفی کرده بود، بنابراین فاصله ی اعلام نبوت با امامت چند ثانیه بیشتر نیست و همانطور که اشاره کردید همواره در موقعیت‌های مختلف به معرّفی جانشینان بعد از خود اهتمام داشت امّا به نظر می‌رسد چهار موضوع اصلی، رویداد غدیر را متفاوت می‌کند.
اوّل: استفاده پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از قابلیّت اجتماع غیر قابل تکرار حج: باتوجّه به برپایی مراسم غدیر بعد از پایان یافتن مناسک حجه الوداع متفاوت‌ترین دعوت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به رستگاری رقم می‌خورد که در تاریخ حیات هیچ پیامبری گزارش نشده جانشینان‌اش در چنین اجتماع عظیمی معرّفی شود. ساختار جمعیتی مسلمانان را ساکنانی از شهرهای مختلف جهان اسلام تشکیل می‌داد که نتیجه ی حُسن انتخاب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) گستره ی تبلیغی منحصر به فرد غدیر است.
دوّم: بیعت از مسلمانان در غدیر:پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خطبه‌ای خواندند که در آن مسلمانان را با مفهوم بیعت با جانشینان خود آشنا کردند. محتوای این بیعت عبارت بود از اقرار و قبولِ امامت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و امامان از فرزندان او تا آخرین ِآنها حضرت مهدى(علیه السلام)، پس مفاد اصلی بیعت در غدیر فقط امامت حضرت علی(علیه السلام) نیست بلکه امامت همه ی امامانی است که قرار است تا روز قیامت سکّان هدایت بشر را از جانب خداوند متعال به عهده گیرند. تعیینِ محتوای بیعت، عملکرد هوشمندانه ی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را نشان می‌دهد تا فردا عذر و بهانه‌ای برای کسی باقی نماند و هر کس با سلیقه ی شخصی خود بیعت را تفسیر نکند. اگر چه با وجود نص، نیازى به بیعت نبود، ولی این بیعت عمومى به عنوان یک حق قانونى و اجتماعى مطرح است.
وعده هایى که مردم در غدیر پیرامون موضوع ولایت بر سر آنها بیعت کردند بر اساس خطبه ی غدیر از این قرار است:
۱٫شنیدیم،پس کسى نمی‌تواند بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مدعی شود:من نشنیدم و متوجه نشدم.
۲٫در مقام عمل اطاعت مى‌کنیم و سر تسلیم فرود مى‌آوریم که با این عبارت تعهد شرعی شکل می گردد.
۳٫در قلب و ضمیرمان به این مطلب راضى هستیم که با این بیان اوّلین گام از مراحل ایمان که قلبی است تعیین می‌شود.
۴٫زندگى و مرگ و حشر و بعث ما بر این عقیده خواهد بود. این تعبیر نشان دهنده ی تأثیر قبول ولایت در حیات پس از مرگ است.
۵٫در این مطالب تغییر و تبدیل نمى‌دهیم با این تعبیر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می خواستند مانع اجتهادات شخصی بعد از خود شود.
۶٫در این مطالب شک به دل راه نمى‌دهیم، با این تعبیر تردیدها و وسوسه های مردم کنترل می شد.
۷٫این مطالب را در آینده انکار نمى‌کنیم و از قول خود بر نمى‌گردیم، و پیمان و عهد خود را نمى‌شکنیم و به وعده ی خود وفا مى‌کنیم که تأکیدی بر مطالب گذشته است.
۸٫از قول تو، به نزدیکان و دور دستان از فرزندان و خویشاوندان خود مى‌رسانیم، که این مورد آخر، سوّمین ویژگی رخداد غیر قابل وصف غدیر را ترسیم می‌کند.
سوّم: تکلیف تبلیغ: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «فَلْیُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَه ی» حاضران به غائبان و پدران به فرزندان خود باید پیام غدیر را برسانند.این تکلیف را پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این روز بزرگ بر دوش مسلمانان نهادند تا غدیر، رسالتی جهانی پیدا کند و فرا زمان و فرا مکان شود و در طول قرون مختلف از نسلی به نسل دیگر منتقل شود، بنابراین مخاطب پیام غدیر فقط جمعیت یکصد و بیست هزار نفر آن روزنیست بلکه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) غدیری را به وسعت حیات بشری تعیین می کند. پیامبر در خطبه ی غدیر می فرمایند: بالاترین و رأس امر به معروف، احیای امر ولایت است.
چهارم: موضوع اتمام حجّت است. ابو اسحاق ثعلبی،ابوعبید هروی،شیخ الاسلام حموئی و حاکم حسکانی، از علمای اهل تسنن و همه ی مفسّران شیعه نزول آیه ی «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ؛ لِلْکافِرینَ لَیْسَ لَهُ دافِعٌ» یعنی: تقاضا کننده‌ای تقاضای عذابی کرد که واقع شود. این عذاب مخصوص کافران است و هیچ کس نمی‌تواند آن را دفع کند.در جریان غدیر و بعد از اتمام خطبه ی سترگ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌دانند. حارث بن نعمان فهری در اعتراض به معرّفی امام علی(علیه السلام) می‌گوید: خدایا! اگر محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) راست می‌گوید بر من سنگی از آسمان بیاید یا عذابی دردناک بر من فرود آید که قدمی بر نمی‌دارد مگر اینکه سنگی به او اصابت می‌کند و همانجا از دنیا می رود. اینجاست که آیات ابتدایی سوره ی معارج نازل می شود.
*تأثیر غدیر در زندگی امروز ما در چیست؟
غدیر روزی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) همه ی آن چه بشر در دنیا و آخرت به آن نیاز دارد را گفت. خطابه ی غدیر در یک جمله شناسنامه و مانیفست اسلام است که در آن مکتب اسلام از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
در این خطبه جدای از نام امام علی(علیه السلام) نام‌های امام مجتبی و سید الشهداء و امام زمان(علیه السلام) آمده است و این افتخار ماست که نام امام زمان‌مان دویست و چهل سال قبل از تولدش در بیست توصیف از زبان پیامبر آخر الزمان شنیده شد و این پیام غدیر برای نسل ماست که بیعت و همراهی امروزی ما با موعود غدیر است.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «بدانید که:آخرین امامان، حضرت مهدی قائم(علیه السلام) از ما اهل بیت است؛ او از ظالمین انتقام می‌گیرد؛ او بر تمامی ادیان چیره خواهد شد؛ او فاتح دژها و منهدم کننده ی آنهاست؛ او بر تمامی قبایل مشرکان و راهنمای آنان چیره خواهد شد؛ او خونخواه تمام اولیای خداست؛ او یاور دین خداست؛ او از دریای ژرف (دریای علم و معنویت و کمال) پیمانه‌هایی افزون گیرد؛ او به هر ارزشمندی به میزان ارزش او و به هر نادان و بی ارزشی به اندازه نادانی‌اش بها دهد؛ او برگزیده و منتخب الهی است؛ او وارث دانش‌ها و حاکم بر ادراک هاست؛ بدانید که: او از سوی پروردگارش سخن می‌گوید و آیات و نشانه‌های او را بر پا می‌کند؛ او هدایت شده و استوارست؛ او همان کسی که (اختیار امور جهانیان) به او واگذار شده است؛ آگاه باشیدکه همه ی گذشتگان، ظهور او را پیشگویی کرده‌اند؛ او حجت پایدارست و پس از او حجتی نخواهد بود.»
بنابراین، آن روز بزرگ هم چنان باقی است و امروز من و شما باید با بیعت با امام زمان(عجل الله فرجه) از نوشندگان زلال غدیر باشیم. پس آینده ی روشن و پر امید در انتظار بشریت است و این دقیقاً نقطه ی مقابل اندیشه ی امروز دنیای غرب است که سرمایه‌های زیادی برای انتقال باورداشت «نابودی جهان» در آینده ی بشریت هزینه می‌کنند. بر اساس آموزه ی غدیر، دنیا روزی طعم شیرین عدالت موعود غدیر را خواهد چشید از این رو اضطراب که درد قرن معاصر معرّفی شده است برای پیروان غدیر معنا ندارد چون رهبری الهی همواره تا آخرین روز دنیا کنار آنهاست.
جزئیات خبر:قدس آنلاین ،صفحه اصلی > تاریخ و اندیشه؛کد خبر : ۲۴۰۲۱۳، زمان مخابره : ۱۳۹۳/۷/۲۰ – ۱۰:۴۴
