دعای افتتاح را در شبهای ماه مبارک رمضان می‌خوانند که دارای مضامین عالیه از حمد و ثنای الهی و راز و نیاز عارفانه و صلوات و درود بر معصومین(علیهم السلام) و در پایان، دعا برای ظهور حضرت مهدی (ارواحنا له الفداء) و تشکیل حکومت کریمه آن امام همام است. برای آشنایی بیشتر با ویژگی‌ها و مضامین بلند این دعای شریف گفت و گویی داریم با دکتر احسان پوراسماعیل. از خواندن این مطلب و آشنایی با مضامین زیبای این دعا لذت ببرید:
در ابتدا، از نظر سند دعای افتتاح را بررسی کنید.
– سیدبن‌طاووس از جمله علمایی است که کتاب «ألاقبال بالأعمال الحسنه فیما یعمل مره فی السّنه» را نگاشت، در این اثر ارزشمند که در ردیف مصادر بسیاری از کتابهای دعایی شیعه، نظیر مفاتیح الجنان ِمحدث قمی قرار دارد، سید به سند خویش «دعای افتتاح» را از کتاب دعاى ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید، دومین نایب خاص امام عصر(عجل الله فرجه) نقل می‌کند که در هر شب ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود. سید بن طاووس در الاقبال مىگوید: «من از آن کتاب، دعاهاى فراوانى را نسخهبردارى کردم و از جمله آنها همین دعاى افتتاح است که سبب استغفار فرشتگان برای انسان می‌شود.»
اگرچه این دعا بر حسب ظاهر، از امام معصوم(علیه السلام) نقل نشده است، ولی با توجه به اینکه مشی حدیثی اصحاب اهل‌بیت(علیهم السلام) بویژه محمد بن عثمان بن سعید به عنوان نایب خاص امام زمان(عجل الله فرجه) خواندن دعاهای مأثور و رسیده از معصوم بوده است، به نظر می‌رسد این دعا با توجّه به مضامین ژرف‌اش از ناحیه مبارکه امام‌عصر(عجل الله فرجه) یا از سایر معصومین(علیهم السلام) رسیده است که این مهم ما را بر قدرشناسی بیشتر این دعا فرا می‌خواند و به ما این اجازه را می‌دهد تا آن را نه تنها در ماه مبارک رمضان، بلکه در سایر ایّام زمزمه کنیم.
نام این دعا از جمله اول آن گرفته شده است که می‌خوانیم: «اللهمَّ انِّی افْتَتِحُ الثَّناءَ بِحَمْدِکَ» و این درس بزرگی برای ماست که آموزه‌های وحیانی در آداب دعا کردن هم به ما آموخته‌اند که در ابتدای هر دعا، به خاطر نعمتهای فراوان خداوند، شاکر خداوند باشیم، شاکر از آنچه استحقاق آن را داشته و نداشته‌ایم و سپاسگزار نعمتهایی که غفلت باعث ندیدن و فراموش کردن آنها شده است.
اشاره به مضامین ژرف دعای افتتاح داشتید به صورت کلّی، نگاه خودتان را به این دعا بیان کنید
– دعای افتتاح، درسنامه خواستن ما به عنوان بنده‌ای گنا‌هکار به پیشگاه خداوند بنده نواز است. مناجات انسان در اوج فقر در برابر غنای محضِ خداوند قادر متعال با هدف پیوندی مدام با محور هستی، امام زمان(عجل الله فرجه) با عنوان تنها حجت خدا در روی زمین.
در بخش اول و در نخستین فراز دعا، به عجز و ناتوانی خود در نزد حضرت حق، اعتراف می‌کنیم که اگر اجازه او نبود هرگز نمی‌خواندیمش: «اللهمَّ اذِنْتَ لِی فِی دُعائِکَ وَ مَسْأَلَتِک» یعنی: خداوندا! به من اجازه دادی که تو را بخوانم و از تو بخواهم.
ماه مبارک رمضان، سرشار از اجازه‌های گوناگون خداوند به بنده خویش است، وقتی رویکرد کریمانه رب، خواب انسان را در این ماه عبادت به شمار می‌آورد، خواندن دعای افتتاح، نوشاندن جرعه‌ای دیگر از معرفت به کویر جان آدمی است. این اجازه به خاطر شایستگی بنده نیست، به سبب مهربانی خدای گناه پوش است که اجازه می‌دهد عبد با همه پستی‌اش نام او را بر زبان بیاورد.
اکنون که این اجازه صادر شد باران نعمتهای خداوند را متذکر می‌شویم: «فَکَمْ یا الهِی مِنْ کُرْبَه قَدْ فَرَّجْتَها، وَ هُمُومٍ قَدْ کَشَفْتَها، وَ عَثْرَه قَدْ أَقَلْتَها» چه بسیار از گرفتاری‌هایی که خداوند از ما رفع کرده است، چه فراوان اندوه‌هایی که برطرف کرد و چه بسیارند لغزش‌هایی که از آن در گذشت. معمولاً ما انسانها به مهربانی‌های خداوند پی نمی‌بریم، گاهی باز پس گرفتن نعمت ما را بیدار می‌کند، بعضی وقتها به خطر افتادن آن ما را از غفلت دور می‌کند و خیلی از امور هم در فردای قیامت «تبلی السرائر» برایمان آشکار می‌شود، روشی که به ما در این دعا آموخته شده اعتراف به این موهبتها و داشته‌هاست.
بعد از آموزش چگونه خواستن از معبود در بخش دوّم دعا، صلوات بر محمد و آل محمد با اوصاف ویژه هریک آمده است. «اللهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ، وَ أَمِینِکَ وَ صَفیکَ وَ حَبِیبِکَ، وَ خِیرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، وَ حافِظِ سِرِّکَ، وَ مُبَلِّغِ رِسالاتِک» خداوندا! درود فرست بر محمد، بنده‌ات، فرستاده‌ات، امین‌ات، برگزیده‌ات، محبوب‌ات، منتخب تو از آفریدگانت، نگه دارنده اسرارت و رساننده پیامهایت.
معرفت به نبی خدا راه دست یافتن به خداشناسی است که در این فراز از دعا با بیان هشت ویژگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به آن تأکید شده است. اساس برتری رسول خاتم نسبت به همه مخلوفات مقام عبودیت اوست که ۹ بار در شبانه روز در تشهد نماز بدان اذعان داریم و در دعای افتتاح نیز به عنوان اولین صفت، ایشان را توصیف می‌کنیم.
پیامبر بدون عترت معنا ندارد، چون اسلام به عنوان کامل‌ترین دین قرار است تا آخرین روز دنیا حرفی برای گفتن داشته باشد و این بدون اعتقاد به امامت ممکن نیست، پس در اینجا نوبت به مقام امامت می‌رسد که به عنوان ادامه دهنده سلوک نبی اعتقاد به آن واجب است.
«اللهمَّ صَلِّ عَلَى عَلِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَصِی رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَبْدِکَ وَ وَلِیکَ وَ أَخِی رَسُولِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلى خَلْقِکَ وَ آیتِکَ الْکُبْرى وَ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» صلوات خدا را به امام علی(علیه السلام) هدیه می‌کنیم، تنها کسی که به بیان امام صادق(علیه السلام) برازنده صفت «امیرالمؤمنین» است، سپس به جانشینی او تأکید می‌کنیم، جانشینی رسولی که از طرف خداوند عالمیان به او عطا شده است، با این همه به دلیل فضایل بی‌شمار او در حقش غلو نمی‌کنیم که او نیز مانند پیامبر(صلی الله علیه و آله) عبد خداست از این رو، رازعظمت اهل بیت(علیهم السلام) درعبودیت خداوند است. دیگر صفات امام در دعای افتتاح سرپرستی مردم، برادری با پیامبر، حجت خدا بر بندگان و بزرگترین آیت خدا بودن است، همچنین شهید ماه مبارک رمضان، خبر بزرگی است که درباره آن مردم به اختلاف می‌افتند. تعبیر«نبأعظیم» که از آیات ابتدایی سوره مبارکه نبأ گرفته شده و نشان دهنده مستند قرآنی دعای افتتاح است در منابع روایی ما به امام‌علی(علیه السلام) اشاره دارد. خبر بزرگی که خداوند در قیامت از مردم پیرامون اعتقاد به او پرسش می‌کند، بدین ترتیب هشتمین ویژگی امام‌علی(علیه السلام) هم در این دعا بیان می‌شود و نوبت به مادر امامت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) می‌رسد و صفات صداقت، طهارت و افضلیت نسبت به همه بانوان خلقت در شأن وی بیان می‌شود «وَ صَلِّ عَلَى الصِّدِّیقَه الطَّاهِرَه فاطِمَه سَیدَه نِساءِ الْعالَمِین» در ادامه نیز یکان یکان امامان شیعه تا امام عصر(عجل الله فرجه) نام برده می‌شود که این قسمت را می‌توان بخش سوّم دعای افتتاح دانست که از اهمیتی ویژه برخوردار است و تربیت کننده شیعه برای گام نهادن در مسیر اصیل ولایت‌ا… است.
چه ویژگی‌هایی بخش سوم دعای افتتاح را با اهمیّت کرده است؟
– آیین نامه انتظار در این بخش از دعا به ما تعلیم داده شده است، درونمایه این فرازها آموزنده تکالیف عصر غیبت و یادآوری التزام ما به امامت حجّت موجود است، عبارتهایی که دعای افتتاح را به دعایی به روز و جاری در زمان ابذیل می‌کند بدین ترتیب دعای افتتاح فقط وردی معنوی نیست، بلکه ورود به جرگه منتظران امام زمان(عجل الله فرجه) است. این بخش نیز با صلوات بر یگانه دوران آغاز می‌شود.«اللهمَّ صَلِّ عَلى وَلِی امْرِکَ الْقائِمِ الْمُؤَمَّلِ وَ الْعَدْلِ الْمُنْتَظَرِ» یعنی: خداوندا! درود فرست بر ولیّ امرت، همان قائمی که امیدش می‌برند و عدالتی که انتظارش می‌کشند.
یکی از نقاط مشترک میان ادیان ابراهیمی و بشری، اعتقاد به وجود منجی عدالت پیشه‌ای است که جهان را پر از عدل و داد می‌کند و این در هرج و مرج اندیشه‌ها و بینش‌ها بی نظیر است. به باور شیعه، حضرت مهدی(عجل الله فرجه) آن قیام کننده‌ای است که همگان آرزوی ظهورش را دارند و عدالتی است که همگان انتظار ظهورش را می‌کشند. تعبیر«عدل» و نه «عادل» به امام عصر(عجل الله فرجه) نشان از این است که او عین عدل است و سرسوزنی ستم در حکومت جهانی او رخ نمی‌دهد که این یعنی محقق شدن وعده حتمی خدا در هدف از خلقت انسان «یعْبُدُونَنی لا یشْرِکُونَ بی شَیئا» روزی خواهد آمد که همه مخلوقات به رهبری امام زمان(عجل الله فرجه) فقط خدای واحد را می‌پرستند.
دستور دوری از گناه و به کارگیری از اصل ورع در شبهات به شیعه برای رسیدن به چنین روزگاری داده شده است، کسی تحمّل عدالت امام زمان(عجل الله فرجه) را دارد که امروز در برابر سخن حق تسلیم شود و شمیم عدالت از جای جای زندگی شخصی و اجتماعی‌اش شنیده شود. وقتی مردم از شرایط نامطلوب بعد از پیامبر(صلی الله علیه وآله) در رنج بودند به پناه امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمدند، اما ایشان تاب حکومت عدالت گستر مولا را نداشتند و حضرت را به شهادت رساندند، بنابراین عدالت جویی باید در همه ابعاد زندگیِ منتظر واقعی موج بزند.
پس از دعا برای برپایی حکومت طلایی امام زمان(عجل الله فرجه) و خواستن امنیّت برای آن عزیز و آشکار شدن دین حق در سایه دولت کریمانه او که در آن عزّت و سربلندی برای اسلام و اهل آن فراهم می‌شود « اللهمَّ انَّا نَرْغَبُ الَیکَ فِی دَوْلَه کَرِیمَه، تُعِزُّ بِها الإِسْلامَ وَ اهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اهْلَهُ» از خداوند می‌خواهیم ما را حامل معرفت حق قرار دهد «اللهمَّ ما عَرَّفْتَنا مِنَ الْحَقِّ فَحَمِّلْناهُ وَ ما قَصُرْنا عَنْهُ فَبَلِّغْناهُ» یعنی: خدایا آنچه معرفت حق به ما داده ای، ما را حامل آن گردان و آنچه از آن کوتاهی کرده‌ایم، ما را به آن برسان.
در بخش بعدی از خداوند می‌خواهیم وعده‌های ما را به دست او تحقق بخشد و دعاهای ما به طفیل وجود آن بزرگوار مستجاب کند.«وَ انْجِزْ بِهِ مَواعِیدَنَا، وَ اسْتَجِبْ بِهِ دَعْوَتَنا، وَ أَعْطِنا بِهِ آمالَنا، وَ اعْطِنَا بِهِ فَوْقَ رَغْبَتِنا»
شکایت از خدا در بخش پایانی دعای افتتاح، نشان دادن چه حقیقتی برای ماست؟
– دعای افتتاح در پایان یک روز عبادت خالصانه در قالب روزه خوانده می‌شود، شب هنگام، زمانی که عبد در خلوت با معبود، پس از حمد و ثنای او و پشیمانی از گناهان، حجت‌های الهی را واسطه بخشش خود قرار داده و پیوند مستحکمی با ولی زمان، امام عصر(عجل الله فرجه) بر قرار کرده است؛ امّا اگر نیک بنگریم در عصر غیبت، دوستداران امام عصر(عجل الله فرجه) با مشکلاتی روبه‌رو هستند که گاه آنان را از رسیدن به سرمنزل مقصود باز می‌دارد، پس اینجا در فقره پایانی دعا نوبت به شکایت فرا می‌رسد که جامعه شناسی زمانه ما در قالب دعاست.
« اللهمَّ انَّا نَشْکُو الَیکَ فَقْدَ نَبِینا صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ غَیبَه إِمامِنا وَ کَثْرَه عَدُوِّنا ، وَ شِدَّه الْفِتَنِ بِنا وَ تَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَینا، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعِنَّا عَلى ذلِکَ بِفَتْحٍ تُعَجِّلُهُ ، وَ بِضُرٍّ تَکْشِفُهُ، وَ نَصْرٍ تُعِزُّهُ، وَ سُلْطانِ حَقٍّ تُظْهِرُهُ وَ رَحْمَه مِنْکَ تُجَلِّلُناها، وَ عافِیه تُلْبِسُناها، بِرَحْمَتِکَ یا ارْحَمَ الرَّاحِمِین» یعنی: خدایا! به تو شکایت می‌کنیم از فقدان پیامبرت، غیبت ولی‌ات، فزونی دشمنانمان، اندکی تعدادمان، دشواری آزمونهایمان و پشتیبانی اهل زمان بر ما، پس بر محمّد و دودمانش درود فرست و در برابر این دشواری‌ها، به ما کمک کن، به فتحی از جانب خود که به شتاب برسانی، گرفتاری‌ای که برطرف کنی، یاری‌ای که عزیزش داری، غلبه حق که آشکارش سازی، رحمتی از جانب خودت که شامل حال ما کنی و عافیتی از سوی خود که ما را بدان بپوشانی، ای مهر گسترترینِ مهرگستران.
واقع‌نگری دعای افتتاح، مأثور بودن آن را ملموس تر می‌کند، من و شما پیامبر(صلی الله علیه و آله) را ندیده‌ایم و به او ایمان آورده‌ایم، با پایان یافتن دوران حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله) نعمت بی‌بدیل وحی از ما قطع شد، در روایت مؤثقی، پیامبرخاتم(صلی الله علیه و آله) برای ما که ندیده نبوت او را پذیرفتیم، رحمت را از خداوند قادر طلب می‌کند. نه تنها رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را ندیده‌ایم، بلکه حجت خدا را هم به حسب ظاهر ندیده‌ایم و در غیبت او بسر می‌بریم، با همه دشمنی‌ها علیه شیعه، با اینکه شمارگان نسبت به ساکنان کره زمین اندک است و شیطان عزم خود را برای دوری ما از طریق معرفت جزم کرده و فتنه‌ها، سلامت دین ما را به خطر انداخته است، از خداوند فتحی دیگر را در دعای افتتاح خواستاریم و آن ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه) است که زندگی در ایّام حکومت او معنا می‌گیرد و انسانیت در کنار او ترجمه می‌شود.
روزنامه ی قدس، جزئیات خبر:صفحه اصلی >زمان مخابره : ۱۳۹۳/۴/۱۰ – ۰۰:۲۷؛ کد خبر : ۲۱۹۸۸۶
