محبوب ترین مقالات

مدیریت علم

پنجشنبه, اسفند ۲۷, ۱۳۹۴ – ۱۲:۳۴
سر مقاله ی چهارمین شماره از مجله ی علمی- تخصصی «دانش نامه ی علوم قرآن و حدیث»

از باب علم نبی(صلی الله علیه وآله)، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، منقول است که فرمود: «العلمُ سلطانٌ مَن وَجَده صال و مَن لَم یَجده صیل عَلیه» (ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۳۱۹). اما این کدام علم است که منجر به اقتدار انسان در زندگی است؟ و زیر بنای نقشۀ علمی هر فرد، شامل چه مشخصاتی است؟
امیر کلام(علیه السلام) می فرماید: «أَلْزَمُ‏ الْعِلْمِ‏ بِک‏ [لَک‏] مَا دَلَّک عَلَى صَلَاحِ دِینِک وَ أَبَانَ لَک عَنْ فَسَادِهِ» (آمدی، ۴۶) یعنی: لازم ترین علم برای انسان، آن است که بر درستی دینش راه نماید و فساد و تباهی را برایش روشن کند.
حقایق عالم هستی بسیار است از این رو، برای علم نمی توان مرزی در نظر گرفت؛ «الْعِلْمُ کنْزٌ عَظِیمٌ‏ لَا یفْنَى‏» (همو، ص۴۲). تردیدی نیست که علم، گنجی تمام ناشدنی است اما باید در کسب آن در زندگی، مدیریتی کارآمد داشت چه اینکه علوم بیش از آن است که بتوان به آن احاطه داشت و تمام آن را فراگرفت، پس بایسته است از هر علمی نیکوترین آن فراگرفته شود: «الْعِلْمُ‏ أَکثَرُ مِنْ‏ أَنْ یحَاطَ بِهِ فَخُذُوا مِنْ کلِّ عِلْمٍ أَحْسَنَه‏» (همو، ص ۴۶).
در کسب دانش، توجّه به این نکته ضروری است که علم، یاد گرفتن گزاره های علمی و حفظ کردن آن نیست بلکه این فهم و درک مطلب است که آدمی را به رشد و تعالی می رساند، چه بسیار انسان هایی که اهتمام آنان فقط حفظ آیات و روایات است، امّا از وجدان معارف وحیانی محروم هستند، در حالی که دریافت معانی علم صحیح، ضامن حیات علمی فرد و جامعه است، چه اینکه «الْفَهْمُ‏ آیهُ الْعِلْم‏» (همو، ص۶۰).
وقتی علم فهمیده شد، چراغ راهِ دانشور می گردد و اینجا است که باید کاربرد آن در زندگی نمایان شود، «اَلْعِلْمُ یرشِدُک وَ الْعَمَلُ یبْلُغُ بِک الْغایه» (همو، ص ۴۵) یعنی: علم، تو را راه می نماید و عمل، تو را به منتهای مطلب می رساند؛ آری این علم است که انسان را عالم و او را ماندگار می کند «اَلْعالِمُ حَی وَ ان کانَ میتاً» (همو، ص ۴۷) یعنی:عالم زنده است، اگرچه مرده باشد.
در نتیجه از منظر دین، انسان مؤمن چهار نوع مدیریت علم را باید در زندگی لحاظ بدارد:
۱٫ همواره زمانی را برای کسب دانش قرار دهد.
۲٫ کوشش همیشگی وی کسب دانش صحیح باشد.
۳٫ به دنبال فهم و وجدان مطالب باشد.
۴٫ یافته های علمی خود را در زندگی به کار گیرید.
چهارمین دفتر«دانش نامۀ علوم قرآن و حدیث» را به امید دستیابی به علم حقیقی به دلالت ولیّ زمان، امام عصر(علیه السلام) می گشاییم:
«اللَّهُمَ‏ اجْعَلْ لِی قَلْباً یخْشَاک کأَنَّهُ یرَاک حَتَّى یلْقَاک‏… وَ أَسْأَلُک … عِرْفَانَ أَهْلِ الْعِلْم‏» (سیدبن طاووس، ج ۱، ص ۱۰۷).

منابع
۱٫ ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله‏، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، مصحح: محمد ابوالفضل‏ابراهیم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی‏، قم: ‏ چاپ اول‏، ۱۴۰۴ ق‏.
۲٫ ابن طاووس، على بن موسى‏، الإقبال بالأعمال الحسنه، مصحح: جواد قیومى اصفهانى، قم‏: چاپ اول،‏ دفتر تبلیغات اسلامى، ‏۱۳۷۶ ش‏.
۳٫ تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏، مصحح: مصطفى ‏درایتى، قم‏: دفتر تبلیغات‏، چاپ اول‏، ۱۳۶۶ ش‏.