(سرمقاله ی ششمین شماره ی مجله دانش نامه ی علوم قرآن و حدیث)
یکشنبه, بهمن ۱۵, ۱۳۹۶ – ۰۱:۳۷
برای جلوگیری از انحراف در هر مکتبی پایه هایی تعریف می شود که بقای دین به آن وابسته است. این پایه ها به مثابه ی ستون فقرات، پیکره ی جامعه را از هر گزندی مصون می دارد.
اگر از اندیشمندان حیات بشری این پرسش را مطرح کنیم که قوام دین خداوند به چیست، هر کسی از ظن خود به این پرسش پاسخ خواهد داد و به یقین افراط و تفریط هایی در سخن آنان به چشم می خورد.
دین ما به عنوان کاملترین آیین، صاحبانی دلسوز دارد که قوام دین را بر چهار اصل بنیادین تعریف کرده اند. در روایتی از امام باقر(علیه السلام) که سه تن از اصحاب اجماع در شمار ناقلان آن است، از قول امیرالمؤمنین(علیه السلام) در کلامی جامع، این اصول بیان شده است:
«حدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قِوَامُ الدِّینِ بِأَرْبَعَهٍ: بِعَالِمٍ نَاطِقٍ مُسْتَعْمِلٍ لَهُ وَ بِغَنِیٍّ لَا یَبْخَلُ بِفَضْلِهِ عَلَى أَهْلِ دِینِ اللَّهِ وَ بِفَقِیرٍ لَا یَبِیعُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ وَ بِجَاهِلٍ لَا یَتَکبَّرُ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ فَإِذَا کتَمَ الْعَالِمُ عِلْمَهُ وَ بَخِلَ الْغَنِیُّ بِمَالِهِ وَ بَاعَ الْفَقِیرُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ وَ اسْتَکبَرَ الْجَاهِلُ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ رَجَعَتِ الدُّنْیَا إِلَى وَرَائِهَا الْقَهْقَرَى فلَا تَغُرَّنَّکمْ کثْرَهُ الْمَسَاجِدِ وَ أَجْسَادُ قَوْمٍ مُخْتَلِفَهٍ قِیلَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کیْفَ الْعَیْشُ فِی ذَلِک الزَّمَانِ فَقَالَ خَالِطُوهُمْ بِالْبَرَّانِیَّهِ یَعْنِی فِی الظَّاهِرِ وَ خَالِفُوهُمْ فِی الْبَاطِنِ لِلْمَرْءِ مَا اکتَسَبَ وَ هُوَ مَعَ مَنْ أَحَبَّ وَ انْتَظِرُوا مَعَ ذَلِک الْفَرَجَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.» (شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۱۹۷) یعنی: امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: دین با چهار کس برپا است: دانشمند گویا که به دانش خویش عمل کند؛ و ثروتمندى که از ما زاد ثروتاش دریغ نورزد؛ و فقیرى که آخرتش را به دنیا نفروشد؛ و نادانى که از فراگیری علم تکبر نکند.
پس هنگامى که دانشمند دانش خویش را پنهان کند و ثروتمند به مال خود بخل ورزد و فقیر آخرتش را بدنیا بفروشد و نادان از دانشطلبى تکبر نماید، دنیا به عقب باز گردد، بنابراین زیاد شدن مسجدها و رفت آمد اجساد مردم در آنها شما را فریب ندهد.
سوال شد: یا امیر المؤمنین! زندگى در این زمان چگونه است؟ فرمود: با آنان در ظاهر درارتباط باشید، ولى در باطن مخالفت کنید، براى انسان، همان مىماند که کسب کرده و او با کسى است که دوستش دارد و با این حال، همواره منتظر فرج از سوى خداوند باشید.
امام علی(علیه السلام)به عنوان نخستین پایه، به علم اندوزی اشاره می کند، آن هم با قید عمل عالم به آن چه می داند؛ بنابراین یکی از پایه های استوار حفظ قوام دین، عالم سخنوری است که به موعظه بسنده نمی کند بلکه دانش خود را در زندگی به کار می بندد؛ به نظر می رسد تقدیم و تأخیر این روایت بیشتر در فهم آن به ما کمک می کند، چون ثروتمندی که اضافه بر نیاز خویش را از دیگر مسلمانان دریغ نکند باید با علمِ عالم و البته اهتمام خویش به این جایگاه برسد؛ فقیران جامعه باید نیک تربیت شوند تا در حال تنگدستی هرگز آخرت خویش را به دنیا نفروشند؛ و جاهلان روزگار باید تکبر را ذبح کنند و دانش جو شوند تا با حماقت خود به دیگر اعضای جامعه آسیب نرسانند؛ به این ترتیب می توان گفت محور هر چهارپایه ی قوام دین، به «علم» است.
جامعه ی مرتجع زمانی شکل می گیرد که افزایش تعداد مساجد و فراوانی شرکت کنندگانِ آن، هدف اصلی مردم و مسئولان جامعه باشد و تجویز دین برای برون رفت از این مشکل، اهتمام به دانش اندوزی و دانش افزایی تؤام با عمل است.
با امید به این که فرج و گشایش خداوندی فرا رسد تا علم و معرفت جایگاه واقعی خود را پیدا کند شماره ی ششم مجله را می گشاییم.
«اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّک وَ ابْنِ وَلِیِّک وَ اجْعَلْ فَرَجَنَا مَعَ فَرَجِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین» (شیخ صدوق،الفقیه، ج۲،ص۶۰۷)
منابع
۱٫ ابن بابویه، محمد بن على، الخصال، مصحح: على اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین، چاپ: اول،۱۳۶۲ ش.
۲٫ همو، من لا یحضره الفقیه، مصحح: على اکبر غفارى،قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ: دوم، ۱۴۱۳ ق.
