امامان هدایت،آن چنان که ما را به گرامیداشت عید سعید غدیر به عنوان گرانمایه ترین عید مکتب اسلام دعوت می کنند، خود در نکوداشت این عید سترگ، بسیار کوشیده اند، این تلاشها زمانی از اهمیّت بیشتری برخوردار است که اگر چه فضای حاکم همواره علیه آنان بود، با این حال تبلیغ پیام غدیر را به عنوان رسالت پایان ناپذیر خویش باور داشتند.
صدور دو زیارتِ جامعه کبیره و غدیریه از امام هادی(علیه السلام) سبب تشکیل دایره المعارف اندیشه امامت شیعی در قالبی جدید بود؛ به همین روی می توان گفت امام هادی(علیه السلام) را باید کانون نشر فضائل اهل بیت(علیهم السلام) در قالب ادعیه بدانیم.
امام هادی(علیه السلام) در جریان تبعید معتصم، خلیفه عباسی، از مدینه به سامرا فراخوانده شد؛ حضرت در روز عید غدیر به نجف اشرف رسیدند و نیای پاک خویش امام علی(علیه السلام) را با عبارت های این دعا زیارت کرد.
اگر چه اتقان محتوای زیارت غدیریه بررسی سند را در اولویت دوم قرار می دهد اما باید دانست همه راویان این زیارت، از تبار بزرگان دانشوران شیعه هستند و نه تنها عادل امامی بلکه از اعلام درجه نخست عصر خویش هستند؛ از سویی در سند روایت نامورانی چون حسین بن روح نوبختی و عثمان بن سعید عمری از نواب خاص امام عصر(عجل الله فرجه) و از دیگر سو امام عسکری از پدر بزرگوارشان امام هادی(علیه السلام) آن را نقل می کند. محدث قمی وقتی به بررسی سند این تراث شیعی می پردازد، می نویسد: کمتر حدیثی به قوت سند این زیارت نامه می رسد. و آن سان که پیرامون زمان قرائت آن سخن می گوید، هر روز از نزدیک و دور خواندن آن را یادآور می شود. بنابراین نیک است در جمله جمله این زیارت بیاندیشیم و با ترویج آن در جامعه، از این دُر گرانبهای میراث ادعیه شیعه محافظت کنیم. زیارت غدیریه، نشان می دهد صرف خواندن دعا هدف نهایی صدور ادعیه توسط اهل بیت(علیم السلام) نیست بلکه ابعاد مختلفی در بیان دلنشین ایشان وجود دارد به همین سبب زیارت غدیریه را می توان کارگاهی روشمند از معرفی فضائل علوی معرفی کرد که در سایه آن می توان به وحدت حول محور حق در جهان اسلام رسید.
زیارت با سلام بر پیامبر و امیرمؤمنان( علیهم السلام) آغاز می شود، سلامی که زائر را در مسیر حق سالم نگه می دارد؛ چون پاسخ سلام در شارع واجب قلمداد شده است زائر یقین دارد که این سلام ها بی پاسخ نمی ماند؛ بنابراین ارتباط معنوی فوق العاده ای در همان ابتدای زیارت بین زائر و مزور برقرار می شود.
اگر چه در یک نگاه کلی «زیارت امیرالمؤمنین در روز غدیر خم از زبان امام هادی (علیه السلام)» شامل فضائل امام علی(علیه السلام) می شود اما با گونه شناسی محتوای این زیارت می توان به تقسیم بندی پنج گانه زیر رسید:
۱-بیان برتری ها:
روش تبلیغ امام هادی(علیه السلام) که باید امروز آن را سرلوحه رفتار خود قرار دهیم معرفی فضائل امام علی(علیه السلام) است؛ متدی که هر انسان آزاد اندیش را به فکر وا می دارد و به این نتیجه رهنمون می سازد که اگر حتی نبود نصّی بر جانشینی امام علی(علیه السلام) بعد از پیامبر(صلی الله علیه وآله) عقل حکم می کند انسانی با چنین تراز، فقط شایستگی رهبری جهان هستی را دارد.
بیان این برتری ها در دو قالب فضائل قرآنی و روایی است که در بخش نخست، امام هادی(علیه السلام) به بیش از سی آیه از کلام خداوند اشاره می کند و در بخش دوم بیش از دویست فضائل امام علی(علیه السلام) را یادآور می شود؛ ویژگی این بخش که بعدها در روش نوشتار دانشمندان شیعه در دفاع از جایگاه امامت دیده شد آن است که یک محقق منصف می تواند بعد از بررسی، بیشتر این فضائل را حتی در منابع اهل تسنن بیابد.
۲- بیان شباهتها:
شباهت امیرالمؤمنین(علیه السلام) با پیامبران پیشین اگر چه می تواند در جرگه بیان فضائل امام قرار بگیرد اما نشان دهنده امتداد جریان امامت در طول رسالت انبیاء است مثلاً در جایی که امام هادی(علیه السلام) آرمیدن در بستر پیامبر در«لیله المبیت» را به آمادگی حضرت اسماعیل(علیه السلام) برای ذبح شدن تشبیه می کند. این بیان شباهت ها فقط در دایره بیان فضائل نبود و با نگاهی به حیات امام علی(علیه السلام) رنگ تاریخی به خود می گیرد جایی که امام هادی(علیه السلام) از حادثه اسف بار جنگ صفین و نیرنگ بالا رفتن قرآن بر روی نیزها یاد می کند و امام را با جناب هارون مقایسه می کند که مردم را از گوساله پرستی بازداشت.
۳- بیان تاریخ:
بیان شباهتها فقط در مقام بیان شباهت امام علی(علیه السلام) با سایر انبیاء مطرح نمی شود بلکه می توان فصلی از فضائل منحصر به فرد امام را در صفحات تاریخ اسلام گشود که امام هادی(علیه السلام) از آنها سخن می گوید، رشادتها و فداکاری های امام علی(علیه السلام) در نبردهای صدر اسلام که عده ای فرار را بر قرار ترجیح می دادند بر هیچ مورخی پوشیده نیست تا جایی که حتی مخالفان شیعه نیز به این مطلب اذعان دارند که اسلام با دو پایه ثروت حضرت خدیجه(سلام الله علیها) و فداکاری های امام علی(علیه السلام) ریشه دواند.اشاره به جریان غصب فدک نیز در این مجموعه قرار می گیرد.
۴- بیان فراتاریخ:
نقل داستان غدیر در بیان امام هادی(علیه السلام) نشان می دهد غدیر، فقط یک موضوع تاریخی صرف نیست و نقشی بی نظیر در هدایت بشر در تمام اعصار دارد. طرح موضوع غدیر، پرسش های فراوانی را برای امت اسلامی به همراه دارد، مثلاً این که براستی چرا مسلمانان با وجود بیعت با امام علی(علیه السلام) درغدیر از این پیمان بعد از نبی سرباز زدند؟
۵- برائت:
در هندسه اندیشه اهل بیت(علیهم السلام) اساس دین حب و بغض معرفی شده است بنابراین انسانی که همه را دوست داشته باشد و با همه جریان های عصرخویش در تعامل باشد«منافق» معرفی شده است.بنا به این اصل رویکرد معصومان در اکثریت ادعیه اعلام برائت از مخالفان روش پیامبر(صلی الله علیه وآله) است؛ امام هادی(علیه السلام) نیز در پایان زیارت، از قاتلان انبیا و اوصیای آنان و قاتلان امام علی (علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) و هر کسی که به این خاندان ستم می کند اعلام برائت می کند و در آخرین کلام از خداوند درخواست می کند که از متمسکان ولایت اهل بیت(علیهم السلام) باشد.
